Wastong Gamit ng mga Salita

Wastong Gamit ng mga Salita


1. BITIWAN at BITAWAN - Ang wastong gamit ay bitiwan at hindi bitawan. Ang salitang-ugat ay bitiw at hindi bitaw. Ang salitang "bitaw" ay ginagamit sa pagsasabong ng manok samantalang ang "bitiw" ay sa pagkawala o pag-alis sa pagkakahawak.

Halimbawa:
Bitiwan mo ang mga braso ko kung hindi ay sisigaw ako.
Nabitiwan ni Aling Nena ang mga pinamalengke dahil sa takot.
Binitawan ni Mang Kanor anga kabayong nagwawala.
"Bitiwan mo muna yang mga hawak mong holen at tulungan mo ako sa pag-iigib", ang sigaw ni Boyet sa kapatid.
Bitiwan mo na ang pag-asang babalikan ka pa ng iyong kasintahan.


Tandaan:
Ang "bitawan" ay nauukol sa pook na pinagdarausan ng paglalaban ng mga manok na walang tari. Ito ay maaring sa kalsada o bakuran.
Ang "bitaw" ay idinaraos upang bigyan ng pagsasanay ang mga manok.

2. KAPAG at KUNG - Ipinakikilala ng kung ang di-katiyakan ng isang kalagayan;
                                - Ipinakikilala ng kapag ang isang kalagayang tiyak.

Halimbawa:  
Umuuwi siya sa probinsiya kapag araw ng Sabado.
Hindi niya masabi kung Sabado o Linggo ang pag-uwi niya sa probinsiya.
Mag-ingat ka naman kapag nagmamaneho ka.
Mag-ingat ka kung ikaw ang magmamaneho ng kotse.

3. KIBO at IMIK - Pagkilos ang tinutukoy ng kibo 
                           - Pangungusap ang tinutukoy ng imik.

Halimbawa:  
Wala siyang kakibu-kibo kung matulog.
Hindi siya nakaimik nang tanungin ko.

Tandaan:
Hindi lamang sa tao nagagamit ang  kibo.   

Halimbawa:  
Kumikibo nang bahagya ang apoy ng kandila.   
Huwag ninyong kibuin ang mga bulaklak na iniayos ko sa plorera.                     

4. DAHIL at DAHILAN - Pangatnig ang dahil
                                   - Pangngalan ang dahilan
                                   - Pang-ukol naman ang dahil sa o dahil kay.

Halimbawa:  
Hindi siya nakapasok kahapon dahil sumakit ang ulo niya.
Hindi ko alam kung ano ang dahilan ng kanyang pagkakasakit.
Hindi siya nakapasok kahapon dahil sa sakit ng ulo.

Tandaan:
Ginagamit kung minsan ang dahil bilang pangngalan sa  panunula.
Iwasan ito sa karaniwang pangungusap o pagsulat.
Iwasan din ang paggamit ng dahil sa bilang pangatnig.

Mali:
Hindi siya nakapasok kahapon dahil sa sumakit ang ulo.

5. HABANG at SAMANTALANG
Habang - ang isang kalagayang walang tiyak na hangganan,o “mahaba”.             
Samantalang - ang isang kalagayang may taning, o “pansamantala”.

Halimbawa:  
Kailangang matutong umasa habang nabubuhay.
Nakikitira muna kami sa kanyang mga magulang samantalang wala pa akong trabaho.                      
Gulung-gulo ang isip niya habang hindi pa siya sinsagot ng kanyang kasintahan.
Gulung-gulo ang isip niya samantalang hindi pa dumarating ang sulat ng kanyang kasintahan.                  

Tandaan:
May iba pang gamit ang samantala. Ipinakikilala nito ang pagtatambis sa dalawang kalagayan.
                       
Halimbawa:  
Bakit ako ang pupunta sa kanya samantalang ikaw ang tinatawag kanina pa?
                                            
6. IBAYAD at IPAGBAYAD

Ibayad - pagbibigay ng bagay bilang kabayaran

Ipagbayad - pagbabayad para sa ibang tao

Halimbawa:  
Tatlong dosenang itlog na lamang ang ibabayad ko sa iyo sa halip na pera.
Ipagbabayad muna kita sa sine.
                 
Mali at katawa-tawa:
Ibayad mo ako sa sine             
Ibinayad ko siya sa bus.

7. MAY at MAYROON - Iisa ang kahulugan ng mga salitang ito; naayon ang gamit sa uri ng salitang sumusunod. Gamitin ang may  kapag susundan ng pangngalan ( mapaisahan o maramihan ), pandiwa, pang-uri o pang-abay.

Halimbawa:  
May anay sa dingding na ito.
May kumakatok sa pinto.                                
May dalawang araw na siyang hindi umuuwi.
                                               
Tandaan:
Gamitin ang mayroon kapag susundan ng kataga, panghalip na panao o pamatlig o pang-abay na panlunan.
                                               
Halimbawa:  
Mayroon kaming binabalak sa sayawan.
Mayroon iyang malaking suliranin.
Mayroon kayang mangga sa palengke ngayon?

Tandaan:
Maaring gamitin ang mayroon nang nag-iiisa.
           
Halimbawa:  
“May asawa ba siya?’ “Mayroon.”
                       
Tandaan:
Nagagamit din ang mayroon bilang pangngalan.
           
Halimbawa:  
Sa aming bayan, madaling makilala kung sino ang mayroon at kung sino ang wala.

8. PAHIRAN at PAHIRIN

Pahiran - paglalagay

Pahirin - pag-aalis

Halimbawa:

Pahirin mo ang sipon sa ilong ng iyong kapatid.

Aking papahirin ang luha sa iyong mga mata, giliw.

Huwag mo nang pahirin ang natirang langis sa makina.

Huwag mong kalimutang pahirin ang iyong muta sa umaga.

Halimbawa:

Pahiran mo ng mantikilya ang aking tinapay.

Aking papahiran ng pampakintab ang aking mesa.

Tayo nang pahiran ng floor wax ang sahig.

Pinahiran niya ng dumi ang aking kuwaderno.

Tandaan:

Pahirin ang ginagamit kung ang nais gawin ay alisin o tanggalin ang isang bagay mula sa isang bagay.

Pahiran ang ginagamit kung ang ibig ipagkahulugan ay lagyan ng isang bagay ang isang bagay.

9. PINTO at PINTUAN

Pinto - ang inilalapat sa puwang upang hindi ito mapagdaanan at kung

             ang tinutukoy ay ang kongkretong bagay.

Halimbawa:

Nangyari ang suntukan sa may pintuan.

Huwag mong iharang ang iyong kotse sa harap ng pintuan.

Sa malapit sa pintuan mo ilagay ang paso ng rosas.

Huwag ninyong gawing tambayan ang pintuan ko.

Si Maria ay hahara-hara sa pintuan kaya nabangga ni Simon.

Pintuan - ang ginagamit kung ang tinutukoy ay isang lugar. Ito ay ang lagusan o

                 pasukan o ang lugar kung saan nakalagay ang pinto kung meron man.

Halimbawa:  

Pininturahan ni Ama ang bagong gawang pinto.

Gawa sa narra ang kanilang pinto.

Tayo nang pumasok sa bakal na pinto.

Masyadong mataas ang pintong kahoy para ating akyatan.

Huwag mong sipain ang pinto.

Tandaan:
Gayon din ang pagkakaiba ng hagdan sa hagdanan           

Hagdan - ang inaakyatan at binababaan

Hagdanan - ang kinalalagyan ng hagdan

10. SUBUKAN at SUBUKIN

Subukan - pagtingin nang palihim

Subukin - pagtikim at pagkilatis

Halimbawa:
Ibig kong subukan kung ano ang ginagawa nila tuwing umaalis ako sa bahay.
Subukin mo ang bagong labas na mantikilyang ito.
Subukin mo kung gaano kabilis siyang magmakinlya.
           
Tandaan:
Iisa ang anyo ng mga pandiwang ito sa pangkasalukuyan at pangnakaraan : sinusubok, sinubok.
Magkaiba ang anyo sa panghinaharap: susubukan, susubukin

11. TAGA- at TIGA- Walang unlaping tiga-. Taga- ang dapat gamtin. Gumagamit lamang ng gitling kapag sinusundan ito ng pangngalang pantangi.
           
Halimbawa:
Taga-Negros ang napangasawa ni Norma.
Ako ang palaging tagahugas ng pinggan sa gabi.

Tandaan:
Naiiba ang unlaping tig- na ginagamit kasama ng mga pambilang: tig-isa, tigalawa tigatlo tig-apat, atbp.

12. AGAWIN at AGAWAN

Agawin ang isang bagay sa isang tao/hayop.

Agawan ng isang bagay ang isang tao/hayop.

Halimbawa:
Ibig agawin ng bata ang laruan ni Jess.
Ibig agawan ng laruan ni Boy si Jess.

13. HINAGIS at INIHAGIS

Hinagis ng isang bagay

Hnihagis ang isang bagay

Halimbawa:
Hinagis niya ng bato ang ibon.
Inihagis niya ang bola sa kalaro.

14. ABUTAN at ABUTIN

Abutin ang ang isang bagay

Abutan ng isang bagay

Halimbawa:
Abutin mo ang bayabas sa puno.
Abutan mo ng pera ang Nanay.

15. BILHIN at BILHAN

Bilhin ang isang bagay

Bilhan ng isang bagay

Halimbawa:
Bilhin natin ang sapatos na iyon para sa iyo.
Bilhan natin ng sapatos ang ate.

16. WALISAN at WALISIN

Walisin ang isang bagay na maaring tangayin ng walis

Halimbawa:

1. Walisin mo ang mga tuyong dahon sa bakuran.

2. Aking wawalisin ang mga alikabok sa aking kuwarto.

3. Tayo nang walisin ang mga dumi sa sahig.

4. Nais kong walisin ang nagkalat na papel sa aklatan.

Walisan ang  pook o lugar

Halimbawa:

1. Napakarumi ng iyong silid. Pwede bang walisan mo naman 'yan?

2. Aking wawalisan ang silid-aklatan dahil may bibisita bukas.

3. Walisan mo ang ating bakuran. Tambak ito ng mga tuyong dahon.

4. Nais kong walisan ang aklatan.

Tandaan:

Gamitin ang salitang walisin kung ang ibig tukuyin ay ang pag-aalis ng partikular na dumi o kalat.

Gamitin ang salitang walisan kung ang tinutukoy ay isang partikular na lugar na marumi.

                       
17. SUKLAYIN at SUKLAYAN

Suklayin - ang buhok ng sarili o ng iba

Suklayan - ng buhok ang ibang tao

Halimbawa:
Suklayin mo ang buhok ko,Luz.           
Suklayan mo ako ng buhok, Alana.
           
18. NAMATAY at NAPATAY

Napatay -may tiyak na tao o hayop na pumaslang ng kusa/sinasadya

Namatay -kung ang isang tao ay binawian ng buhay sanhi ng sakit, katandaan o 

                  anumang dahilang hindi sinasadya;

                            -ginagamit din sa patalinghagang paraan doon sa mga bagay na walan

      buhay.

Halimbawa:
Namatay ang kanyang lolo dahil sa sakit sa atay.
Napatay ang aking alagang aso.

19. MAGSAKAY at SUMAKAY

Magsakay - magkarga ( to load)

Sumakay - to ride

Halimbawa:
Nagsakay ng sampung kahon ng lansones sa bus si Jo.
Sumakay na tayo sa daraang bus.

20. OPERAHAN at OPERAHIN

Operahin - tiyak na bahagi ng katawan na titistisin

Operahan - tumutukoy sa tao

Halimbawa:
Ang tumor sa dibdib ng maysakit ay ooperahin mamaya.
Si Luis ay ooperahan sa Martes.

21. NANG at NG

Nang - pangatnig na panghugnayan

                      - tagapagpakilala ng pang-abay na pamaraan at pamanahon

- tagapag-ugnay ng salitang-ugat na inuulit at pandiwang inuulit

Ng - pantukoy ng  pangngalang pambalana

                  - tagapagpakilala ng layon ng pandiwa at tagaganap ng pandiwa
                  - pang-ukol na kasingkahulugan ng “sa”

A. NANG

Makikita sa unahan ng pangungusap

Halimbawa:

1. Nang dumating ang guro, tumahimik ang mga mag-aaral.

2. Nang maluto ang sinaing, agad na hinarap ni Maria ang pagpiprito ng isda.

Gamit sa pang-abay na pamaraan (adverb of manner).

Halimbawa:

 1. Lumakad siya nang dahan-dahan.

 2. Ang tumatakbo nang matulin kung matinik ay malalim.

Gamit sa pagitan ng inuulit na pandiwa.

 1. Sayaw nang sayaw ang mga bata sa ulanan.

 2. Kanina pa siya ikot nang ikot.

B. NG

            Nagsasaad ng pagmamay-ari.

 Halimbawa:

1. Napakagara ang bahay ng mga Dela Cruz.

            2. Ang palad ng mayayaman ay tila napakanipis.

Tandaan:

Kung ang sumusunod na salita ay isang pandiwa (verb) at pang-uri (adjective), gamitin ang NANG. NANG  din ang gamit sa unahan ng pangungusap.

22. KATA at KITA

Kata - ikaw at ako

Kita - ikaw

Halimbawa:
Manood kata ng sine.
Iniibig kita.

23. KILA at KINA - Walang salitang kila. Ang Kina ay maramihan ng kay.

Halimbawa:
Pakidala ang mga laruang ito kina Benny at Maris.
Makikipag-usap ako kina Vic at Nona.

24. Ang Raw, Rito, Rin, Roon at Rine ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig (vowel - a, e i, o, u) o malapatinig (semi-vowel - w, y).

Halimbawa:

Pumunta ka rito.

Taga-Dabaw (Dabao) rin si Imelda.

Nag-aaway raw ang mga bata.

Maliligo rine ang mga dalaga.

Patungo roon ang mga kandidato.

Ang Daw, Dito, Din, Doon at dine ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig (consonant).

Halimbawa:

Sa ilog daw maliligo ang mga binata.

Pupunta rin dito ang mga artista.

3. Yayaman din tayo balang araw.

Dito at Doon ang ginagamit sa simula ng isang pangungusap.

Halimbawa:

Dito ba tayo maghihintay?

Doon na tayo mananghalian sa bahay.

25. KUNG at KONG - Ginagamit ang kung bilang pangatnig na panubali. Katumbas ito ng if sa Ingles; ang kong ay panghalip na panao sa kaukulang paari

Halimbawa:
Matutulog na ako kung papatayin mo na ang ilaw.
Nabasa ang binili kong aklat.

26. KUNG DI at KUNDI - Ang kung di ay galing sa salitang “ kung hindi” o if not sa Ingles; ang kundi naman ay except.

Halimbawa:
Aalis na sana kami kung di ka dumating.
Walang sinuman ang pwedeng manood kundi iyong mga may tiket lamang.

27. HAGDAN at HAGDANAN - Ang hagdan ( stairs) ay ang baytang na inaakyatan at binababaan. Samantalam ang hagdanan (stairways) ay ang bahaging kinalalagyan ng hagdan.

Halimbawa:
Nagmamadaling inakyat ni Marving ang mga hagdan.
Ilagay mo ang hagdanan sa tapat ng bintana.

28. IKIT at IKOT - Ginagamit ang ikit para maipakita ang kilos na paggilid mula sa labas patungo sa loob. Ang ikot naman ay mula sa loob patungo sa labas.

Halimbawa:
Nakatatlong ikit muna sila bago nila natunton ang daan patungo sa loob ng kuweba.
Nahirapan pala silang makalabas ng tunnel. Umikut-ikot muna sila sa loob nito bago nila nakita ang daan palabas.

29. HATIIN at HATIAN - Hatiin ( to divide) o partihin; Hatian ( to share) o ibahagi.

Halimbawa:
Hatiin mo sa amin ang pakwan.
Hinatian niya ng kanyang hamburger ang namamalimos na bata.

30. NABASAG at BINASAG - Ang salitang nabasag ay nangangahulugan ng kilos na di sinasadya o di ginusto; ang salitang binasag naman ay nagpapakita ng sariling pagkukusa.

Halimbawa:
Galit na galit na binasag ng lalaki ang mga salamin ng kotse.
Nagmamadali kasi siyang maghusga kaya nabasag niya ang mga plato.

31. BUMILI at MAGBILI - Bumili- to buy; Magbili- to sell o magbenta

Halimbawa:
Pumunta ang nanay sa Baguio para bumili ng mga sariwang gulay.
Ang trabaho ng tatay niya ay magbili ng mga lumang kasangkapan.

32. KUMUHA at MANGUHA - Kumuha- to get; Manguha – to gather, to collect

Halimbawa:
Kumuha ng isang basong tubig si Neth para kay Jean.
Nanguha ng mga kabibe ang mga bata sa dalampasigan.

33. IWAN at IWANAN - iwan (to leave something) ay nangangahulugang huwag isama/dalhin; Ang iwanan (to leave something to somebody) ay nangangahulugang bibigyan ng kung ano ang isang tao.

Halimbawa:

Iwan nalang niya ang bag niya sa kotse ko.

Iwanan mo 'kong perang pambili ng pananghalian.

34. TUNTON, TUNTONG at TUNGTONG - Ang tungtong ay panakip sa palayok o kawali. Ang tuntong ay pagyapak sa anumang bagay. Ang tunton ay pagbakas o paghanap sa bakas ng anumang bagay.

Halimbawa:

Hindi Makita ni Mang Efren ang tungtong ng palayok sa kusina.

Tumuntong siya sa mesa upang maabot ang bumbilya.

Hindi ko matunton kung saan na nagsuot ang aming tuta

35. PUTULIN at PUTULAN – putulin ay ang pagputol ng isang bagay samantalang ang putulan ay ang pagputol ng isang bagay sa tao, hayop at bagay.

Halimbawa:

Huwag nating putulin ang mga puno sa paligid.

Cynthia, putulan mo naman ng mga tuyong sanga ang ating bougainvillea.

36. TAWAGIN AT TAWAGAN – ang salitang tawagin ay ginagamit para palapitin ang isang tao o hayop; Ang tawagan ay ginagamit para kausapin o bigyan-pansin ang isang tao.

Halimbawa:

Tawagin mo na si Connie, kakain na.

Nilo, tawagan mo si Dan para malaman natin kung sasama siya.