Katapusan

Kabanata 64
Katapusan

Magmula ng pumasok sa kumbento si Maria, nanirahan na si Padre Damaso sa Maynila. Di nagtagal, aiya ay inilipat ng padre provincial sa isang malayong probinsiya. Kinabukasan, siya ay nakitang bangkay sa kanyang higaan. Sa pagsusuri ng doktor, sama ng loob o bangungot ang sanhi ng kanyang ikinamatay.

Sa kabilang dako, si Pari Salvi habang hinihintay niya ang pagiging obispo ay nanungkulan pansamantala sa kumbento ng Sta. Clarang pinasukan ni Maria Clara. Kasunod nito ay umalis na rin sa San Diego at nanirahan na sa Maynila.

Ilang linggo naman bago naging ganap na mongha si Maria, si Kapitan Tiyago ay dumanas ng sapin-saping paghihirap ng damdamin, nangayayat ng husto, naging mapag-isip at nawalan ng tiwala sa mga kainuman. Pagkagaling niya sa kumbento, sinabihan niya si Tiya Isabel na umuwi na ito sa Malabon o sa San Diego sapagkat gusto na lamang mabuhay mag-isa. Ang lahat ng mga santo at santang kanyang pinipintakasi at nalimot na niya. Ang kanyang inaatupag ay ang paglalaro ng liyempo, sabong at paghitit ng marijuana. Madalas tuwing takip-silim ay makikita siya sa tindahan ng intsik sa Sto. Cristo. Di nagtagal, napapayaan niya ang kanyang katawan at kabuhayan. Ang kanyang dating marangyang tahanan ay mayroong nakasulat sa pintuan na: Fumadero Publico de Anfion. Ganap na siyang nalimot ng mga tao. Wala ni isa mang nakakaalala sa kanya, siya na isang tanyag at dating iginagalang.

Nagdagdag ng mga kulot sa ulo si Donya Victorina upang mapagbuti ang pagbabalatkayo niyang siya’y taga-Andalucia. Siya ngayon ang nangungutsero. Si Don Tiburcio ay hindi na niya pinakikilos. Nagsasalamin na ito. Hindi na rin siya natatawag bilang “doktor” para mag-gamot. Wala na rin siyang ngipin.

Ito ang mga nangyari sa mga tauhan…

- Si Pad. Damaso ay tumanggap ng utos na maging kura sa isang malayong lalawigan. Kinabukasan ay  natagpuan siyang patay na sabi’y dala ng bangungot.

- Si Pad. Salvi ay madalas na nagsesermon sa kumbentong pinasukan ni Ma. Clara

- Si Kap. Tyago ay nahilig sa sugal, sabong at apyan. Hindi na rin ito nagsisimba mula noong magmongha si Ma. Clara.

- Si Donya Victorina ay lumala sa pagbubuhay Espanyola.

- Si Linares ay namatay sa iti.

- Ang alperes ay umuwi ng Espanya at naiwan si Donya Consolacion na lalong lumala sa paghihit ng tabako at pag-inom kaya lalong kinatakutan ng mga bata.

- Marami raw sa mga tauhan ang namatay sa pagsabog ng isang bapor sa Lipa noong 1883.

- Si Ma. Clara ay naging sawi sa kumbento. Sinundan siya ni Pad. Salvi. Siya ang monghang nakita ng mga kawal sa bubong ng kumbento isang gabi at humihiling na tamaan ng kidlat. Siya ang monghang ayon sa ilan ay isang baliw.